خاک پس از آب مهمترین عامل در تکوین حیات و ایجاد تمدن بشری بوده است. در طول تاریخ تمدن های بزرگ در مناطقی که خاک مناسب داشته اند ، ظهور کرده اند. خاک از چهاز جز اصلی تشکیل شده است که عبارتند از: مواد معدنی ، موتدآلی ، آب و هوا مواد معدنی و آلی ذرات جامد خاک را تشکیل میدهند و فضای خالی بین ذرات نیز با آب و هوا پر می شود. مواد معدنی خاک عمدتا اکسیدآلومینیوم ، اکسید سیلیسیم ، اکسید کلسیم ، اکسید منیزیم ، اکسید تیتانیوم و اکسیدکروم هستند. مواد آلی ( کربن دار ) نیز درصد بسیارکمی از خاک را به خود اختصاص میدهند که هر چه مقدار آنها بیشتر باشد ، رنگ خاک تیره تر میگردد. تعریف خاک تعریف علمی : خاک مخلوطی ازجامدات ، مایعات (آب) و هوا می باشد و در اثر فرسایش سنگهای بزرگ طی هزاران سال تولید می گردد. تعریف آمیانه : ریزدانه ترین بخش پوسته زمین را خاک مینامند. ویژگی های خاک 1) خاصیت پلاسیتیسیته 2) خاصب جذب سطحی 3) تقلیل حجم در هنگام از دست دادن رطوبت 4) رنگ خاک خواص خاک 1) خواص فیزیکی 2) خواص شیمیایی 3) خواص مکانیکی خواص فیزیکی 1) وزن مخصوص 2) رنگ 3) دانه بندی 4) ساختمان ( ساختار خاک ) 5) جذب آب 6) مشکل پذیری ( خاصیت پلاسیتیسیته 7) انقباض هنگام خودگیری 1) وزن مخصوص : خاکهای مختلف با توجه به اندازه دانه های آنها ، وزن مخصوص متفاوتی دارند . به طور کلی خاکهای دانه درشت بر اثر تراکم ، وزن مخصوص بیشتری نسبت به خاکهای دانه ریز خواهند یافت. 2) رنگ : اکسید های آهن موجود در خاک ، رنگ آن را سبب می شوند.رنگ اغلب خاکها پس از پخته شدن ، در اثر حرارت تغییر می کند. اگر خاک 1% یا کمتر اکسید آهن داشته باشد ، رنگ آن پس از پخته شدن زرد یا کرم خواهد شد.اگر %3-2 اکسید آهن داشته باشد ، قهوه ای مایل به زرد و اگر %5-4 اکسید آهن داشته باشد قرمز رنگ می شود. 3) دانه بندی : هم اندازه دانه های خاک و هم شکل آنها برویژگیهای خاک تاثیر گذارند. هرچه دانه های خاک ریزتر باشند،وزن مخصوص و همچنین قاب تحمل خاک کاهش می یابد.از طرفی خاکهای ریزدانه آب بیشتری به خود جذب می کشدکه این ویژگی در ساختمان سازی مطلوب نیست. به طور کلی خاک با دانه بندی خوب خاکی است که اندازه دانه های زیر و درشت تشکیل شده باشد تا دانه های ریزتر فضای خالی بین دانه های درشت تر ذا پر کنند.در این حال قفل و بستی که بین دانه ها بوجود می آید، حرکتشان را محدود کرده و آنها را فشرده تر می کند،از این رو استحکام خاک بیشتر می شود و قابلیت تحمل بارهای سنگین را خواهد داشت. شکل دانه های خاک هم نقش مهمی در استحکام و مقاومت خاک دارد.دانه های خاک به شکل صفحه ای ( پولکی ) ، سوزنی،گرد،نیمه گرد و یاگوشه دار هستند.دانه های گوشه دار بهترین مصالح برای ساختمان سازی می باشند ، زیراروی هم نمی غلتند و قفل و بست لازم بین آنها ایجاد می شود ، همچنین اصطکاک بین این دانه ها ، مانع از حرکت بیش از حد آنها می شود. 4) ساختمان ( ساختار ) خاک : نحوه قرار گرفتن و چگونگی اجتماع دانه های خاک را ساختمان آنها می گویند. بسیاری از خواص فیزیکی خاک نظیر وزن مخصوص ، فضای منافز،حرکت آب،انتقال حرارت و تهیه به ساختمان خاک بستگی دارد. ساختمان خاک از یکی از دو حالت زیر به وجود می آید : 1) دانه های خاک به صورت فردی قرار گرفته و اجتماع شخصی از دانه ها در آمها صورت نگرفته است. 2) اجتماع دانه ها به صورت توده های فشرده ، بی شکل و نا منظم. 5) جذب آب : یکی از مشخصه های بارز خاک ، جذب آب است . با جذب آب پاره ای از خواص خاک تغییر میکند. خاک خشک خاصیت چسبندگی و قالبگیری ندارد ولی با جذب آب قابلیت چسبندگی ، خمیری و قالب گیری پیدا می کند. خاکهای دانه ریز جذب آب بیشتری دارند ، زیر آب به علت خاصیت مویینگی از شکافهای موینه و باریک بیشتر بالا میرود.همچنین هرچه خاک خالص تر باشد،جذب آب آن بیشتر است. 6)شکل پذیری ( خاصیت پلاسیتیسیه ) : 5 عامل درمیزان شکل پذیری خاک موثرند که عبارتند از : 1)میزان آب موجود در خاک : خاک فقط در صورت مرطوب بودن شکل پذیر خواهد بود. 2)اندازه دانه های خاک : هرچه دانه های خاک ریزتر باشند.شکل پذیری آنها بیشتر است. 3)شکل دانه های خاک : هرچه دانه های پولکی شکل در خاک بیشتر باشد ، لغزندگیآنها روی هم بیشتر شده و شکل پذیری خاک نیز افزایش می یابد. 4)صیقلی بودن دانه ها : هرچه دانه ها صیقل تر باشند ، اصطکاک بین آنها کاهش می یابد و شکل پذیرترند. 5)فشار : این عامل به دستگاهی که خاک را شکل می دهد بستگی دارد.هرچه فشار دستگاه بیشتر باشد ، آب کمتری مورد نیاز است ، زیرا فضای خالی بین ذرات کمتر می شود ، بنابراین آب کمتری برای پرکردن این فضا لازم است. 7 ) انقباض هنگام خودگیری : کلیه مصالح ساختمانی که هنگام مصرف با آب مخلوط می شود ( به جز گچ و سیمان انبساطی ) ، هنگام خودگیری و سخت شدن کاهش حجم پیدا می کنند . این ویژگی سبب ایجاد ترک در آنها می شود.در گذشته برای جلوگیری از ایجاد ترک در گل به آن کاه اضافه میکردند ، هرچه میزان جذب آب خاک بیشتر باشد ، میزان انقباض آن بیشتر می شود.

خواص شیمیایی خاک به ترکیبات معدنی ، مواد آلی و محیط بستگی دارد و برای خاکهای مختلف ، متفاوت است.هرچه میزان اکسیدهای بازی در خاک بیشتر باشد مقاومت آن در برابر اسیدها و نیز نقطه ذوب آن کاهش می یابد.

خواص مکانیکی خاکهای مختلف نظیر مقاومت برشی ، سختی ، میزان تغییر شکل در اثر بارهای وارده و ... باید با استفاده از آزمایشهای گوناگون مشخص شود. با توجه به متخلخل بودن خاک و وجود آب در بین حفره های آن و با توجه به خصلت تراکم ناپذیری آب ، این مایع به خصوص در خاکهای ریزدانه می تواند از نشست آنی خاک در برابر بارهای وارده جلوگیری می کند. این پدیده تحکیم نام دارد و میزان آن توسط آزمایشهای ویژه محاسبه میگردد.

پس از استخراج خاک مرغوب و اطمینان از خواص آن ( البته رس های کاملا خالص استفاده نمی شود ) ، خاک توسط کامیون حمل و به کارخانه منتقل می شود.سپس خاک دپو گردیده تا مرحله به مرحله مناسب سازی می گردد در محل مناسب سازی خاک ، کلوخه های بزرگ را که قابل سنگ شکن کردن نیستند به قبل از خاک جدا می نمایند.از دیگر اقدامات مناسب سازی خاک ، جداسازی مواد نباتی و گیاهان از خاک می باشد که در این مرحله انجام می گیرد. پس از رسیدن به خاک مرغوب آنرا به وسیله لودر به سیلوی ورودی خاک انتقال می دهند.پس از اتمام این مرحله نوبت به تبدیل خاک رس به گل می رسد.

در این مرحله خاک منتقل شده به سیلو توسط نوار نقاله به ماشین آلات خردایش ( از قبیل فک ها ، آسیابها و یا راس ها) منتقل و عملیات لازم برروی آن صورت می گیرد.پس از عمل خردایش ، خاک توسط میکسر باآب مخلوط و بسته یه رطوبت مورد نیاز ، گل تهیه می گردد. برای تهیه گل رس مخصوص آجرپزی باید صود %20 وزن خاک ، به آن آب اضافه کرد.آنجا که برای اینکار استفاده می شود باید بدون ناخالصی باشد . مقدار آب موجود در گل باید به حداقل ممکن برسد و فقط مشکل درئن گل را بکن سازد. زیرا هر قدر آب گل زیادتر باشد خشک شدن خشت مشکل تر و پرهزینه تر می شود و بعد از آنکه آب درون خارج گردید فضای خالی آن در خشت باقی می ماند و موجب پوکی آجر می گردد.

در این روش یک قالب چوبی در ابعاد مورد نیاز برای آجر را با دست از گل پر می کردند و ایجاد فشار عملی میکردند فضای خالی داخل قالب باقی نماند ، در نهایت سطح کار را صاف و صیقلی کرده و خشت را برای خشک شدن در هوای آزاد قرار می دادند.

پس از چند ساعت که از زدن خشت می گذشت و تقریبا خشت می توانست قالب هندسی خود را حفظ کند آن را از محل خود بلند کرده و از سمت سطح باریکتر پهلوی یکدیگر می چیدند و بدین ترتیب سطوح بیشتری از خشت را در معرض جریان باد قرار می دادند و به خشک شدن سریعتر خشت کمک می کردند.البته در این روش به علت عیر فنی بودن اولا در سطح خشت ناهمواری های شدیدی ایجاد می سد و ثانیا به علت آن که سطح روی آن در اثر کوران هوا زودتر خشک می باشد ولی نفر آن هنوز رطوبت داشت و برای آن که رطوبت مغز به خارج هدایت شود ناچار در سطح آن ترکهایی ایجاد می شد.

امروز این کار به صورت اتو ماتیک انجام میگیرد که باعث می شود کیفیت و یکدستی مواد سازنده آجر شبیه باشد. به این صورت که گل بدست آمده از مخلوط خاک و آب را به دستگاه قالب گیری یا همان اکسترودر انتقال می دهند که در اثر فشار وارد شده توسط این دستگاه ، گل فرم داده شده و به شکل ظاهری آجر مورد نظر و به صورت شمش در می آید.دستگاه برس این مرحله را انجام می دهد و بر روی دهانه آن قالب نصب می گردد.شمش بدست آمده را وارد دستگاه برش نموده تا به اندازه دلخواه بریده شود گل بریده شده را که خشت نامیده می شود ،وارد خشک کن کرده و بسته به نوع ماده اولیه و تکنولوژی خشک کن پس از گذشت مدت زمان مورد نیاز خشک می گردند.

در این روش خشتها روی الواتور قرار میگیرند و توسط ماشین فینگر ( ماشین انتقال ) به داخل کانالهای خشک کن انتقال داده می شوند تا در زمان معین خشتها کاملا خشک گردند.

مرحله پخت آجرها آخرین مرحله از تهیه این مصالح ساختمانی است.برای پخت آجرها آنها را به داخل کوره انتقال میدهند.

1)کوره چاهی : این کوره در زمین حفر شده و خشت ها به صورت هره و با رعایت فضای خالی روی هم چیده می شوند و پس از اینکه کامل کوره را کامل می کشیدند از ناحیه زیر کوره ، سوخت به کوره داده می شود.این کوره ها امروزه منسوخ شده اند. کوره های سنتی ایران : در این کوره ها خشت ها بر روی آتش خانه ، به صورت مخروط ناقص چیده می شود و سطح خارجی آن را با گل می پوشانند. در این روش آتش و آجر ثابت هستند و حرارت در قسمتهای مختلف کوره تغییر است ، بنابر این کیفیت آجرها متفاوت می شود.آجر کف کوره را " جوش " و آجر راس مخروط را " نیم پخته یا خام پخته " می نامد.نوع سوخت و زمان حرارت دادن در میزان مقاومت آجر اثر دارد.آجرهای زرین برای اسکلت سازی مصرف می شود به رنگ سبز هستند. بعد از آجر سبز ، آجر بمی قرار دارد ، که برای دیوار غیر باربر استفاده می شود . در انتها آجر نیم پخته است که برای پخت مجدد به کوره برگردانده می شود . کوره تونلی 3) کوره های آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده : بیشترین حالت این کوره ها مکانیکی است . در داخل این کوره ها یک تونل آتشی وجود دارد که در وسط این تونل ، آتش با حجم زیادی به وسیله گاز ایجاد می شود.در این کوره از یک سو آجرهای نپخته وارد شده و از روی دیگر آجرهای پخته شده خارج خواهند شد. 4) کوره های آجرپزی با آتش رونده و آجر ثابت ( کوره هوفمان ) : در این روش آجرها در طول کوره چیده می شوند و آتش درون آن حرکت می کند.